Y Tế Rối loạn căng thẳng sau sang chấn (PTSD) là gì? Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị

Rối loạn căng thẳng sau sang chấn, hay còn gọi là Post-Traumatic Stress Disorder (PTSD), là một rối loạn tâm lý xảy ra sau khi một người trải qua hoặc chứng kiến một sự kiện đau thương. Tình trạng này không chỉ ảnh hưởng đến tinh thần mà còn có thể gây ra các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng, làm giảm chất lượng cuộc sống. Vậy PTSD là gì, nguyên nhân nào gây ra và cách điều trị hiệu quả? Hãy cùng tìm hiểu trong bài viết này.

1. Rối loạn căng thẳng sau sang chấn là gì?
PTSD là một rối loạn tâm lý phát sinh sau khi một cá nhân trải qua sự kiện gây sang chấn nghiêm trọng như:

• Tai nạn giao thông nghiêm trọng.
• Thiên tai (động đất, lũ lụt).
• Bạo lực, tấn công hoặc lạm dụng.
• Chứng kiến cái chết hoặc thương tổn của người khác.

Tình trạng này không chỉ giới hạn ở những người trực tiếp trải qua sự kiện, mà còn ảnh hưởng đến những người chứng kiến hoặc nghe kể chi tiết về sự kiện đó.

2. Nguyên nhân gây PTSD
PTSD phát sinh từ sự kết hợp của các yếu tố sinh học, tâm lý và môi trường. Các nguyên nhân chính bao gồm:

2.1. Trải nghiệm sang chấn

• Một sự kiện gây ra sự sợ hãi, bất lực, hoặc cảm giác đe dọa tính mạng.
• Các sự kiện xảy ra đột ngột và không thể kiểm soát.

2.2. Yếu tố di truyền và sinh học

• Những người có tiền sử gia đình mắc các rối loạn tâm lý có nguy cơ cao hơn.
• Mức độ hormone cortisol – hormone căng thẳng – tăng cao sau sự kiện sang chấn.

2.3. Yếu tố tâm lý và cá nhân

• Những người có tính cách nhạy cảm hoặc có tiền sử lo âu, trầm cảm dễ bị PTSD hơn.
• Thiếu sự hỗ trợ từ gia đình và bạn bè sau sự kiện.

3. Triệu chứng của PTSD
Các triệu chứng của PTSD thường xuất hiện trong vòng vài tuần sau sự kiện, nhưng đôi khi có thể mất nhiều tháng hoặc thậm chí nhiều năm để xuất hiện. Triệu chứng được chia thành 4 nhóm chính:

3.1. Hồi tưởng (Intrusion)

• Thường xuyên nghĩ về sự kiện sang chấn.
• Gặp ác mộng liên quan đến sự kiện.
• Cảm giác như đang sống lại sự kiện (flashback).

3.2. Né tránh (Avoidance)

• Né tránh những nơi, người, hoặc hoạt động gợi nhớ đến sự kiện.
• Tránh nói về sự kiện hoặc cảm giác liên quan.

3.3. Thay đổi tâm trạng và suy nghĩ

• Cảm giác tội lỗi, xấu hổ hoặc trách móc bản thân.
• Khó khăn trong việc nhớ lại chi tiết của sự kiện.
• Mất hứng thú với các hoạt động hàng ngày.

3.4. Tăng cường cảnh giác

• Luôn cảm thấy căng thẳng hoặc dễ bị kích thích.
• Khó ngủ hoặc ngủ không sâu giấc.
• Phản ứng mạnh mẽ với các tình huống bất ngờ.

4. PTSD ảnh hưởng đến cuộc sống như thế nào?
Nếu không được điều trị, PTSD có thể gây ra các vấn đề nghiêm trọng:

• Suy giảm sức khỏe tâm lý: Tăng nguy cơ trầm cảm, lo âu, và các rối loạn tâm thần khác.
• Ảnh hưởng đến mối quan hệ: Khó khăn trong việc duy trì các mối quan hệ cá nhân hoặc xã hội.
• Vấn đề thể chất: Đau đầu, rối loạn tiêu hóa, hoặc tăng nguy cơ bệnh lý tim mạch.
• Hành vi tiêu cực: Lạm dụng chất kích thích, tự cô lập, hoặc có ý nghĩ tự tử.

5. Cách điều trị PTSD
May mắn thay, PTSD có thể được điều trị hiệu quả thông qua các phương pháp tâm lý và y tế.

5.1. Liệu pháp tâm lý

• Liệu pháp nhận thức hành vi (CBT): Giúp thay đổi suy nghĩ tiêu cực liên quan đến sự kiện.
• Liệu pháp phơi nhiễm: Hỗ trợ bệnh nhân đối mặt và giảm dần cảm giác sợ hãi.
• Liệu pháp EMDR: Sử dụng chuyển động mắt để xử lý ký ức đau buồn.

5.2. Sử dụng thuốc

• Thuốc chống trầm cảm: Như Sertraline hoặc Paroxetine, giúp giảm lo âu và trầm cảm.
• Thuốc giảm lo âu: Được sử dụng trong các trường hợp căng thẳng nghiêm trọng.
• Thuốc hỗ trợ giấc ngủ: Giúp cải thiện chất lượng giấc ngủ.

5.3. Thay đổi lối sống

• Tập thể dục thường xuyên: Giúp cải thiện tâm trạng và giảm căng thẳng.
• Thực hành thiền và yoga: Tăng cường khả năng thư giãn và kiểm soát cảm xúc.
• Xây dựng mối quan hệ hỗ trợ: Chia sẻ với gia đình, bạn bè hoặc các nhóm hỗ trợ PTSD.

6. Khi nào cần gặp bác sĩ?
Nếu bạn hoặc người thân xuất hiện các triệu chứng của PTSD kéo dài trên 1 tháng, hãy tìm sự hỗ trợ từ chuyên gia tâm lý hoặc bác sĩ. Các dấu hiệu cần chú ý bao gồm:

• Cảm giác sợ hãi hoặc bất lực mãnh liệt.
• Không thể thực hiện các hoạt động hàng ngày.
• Có ý nghĩ tự tử hoặc hành vi tự hại.

7. Kết luận
Rối loạn căng thẳng sau sang chấn (PTSD) là một vấn đề tâm lý nghiêm trọng nhưng có thể điều trị được. Hiểu rõ về nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị sẽ giúp bạn hoặc người thân vượt qua tình trạng này. Đừng ngần ngại tìm kiếm sự giúp đỡ từ các chuyên gia để xây dựng lại cuộc sống khỏe mạnh và cân bằng.